Haklar (Özet) : Haklar, her şeyden önce bir düzen demektir. Lakin hukukun öngördüğü düzen, gerçekten gerçekleneşeli bir düzen değildir. Haklar, sosyete içre insanların nitekim nasıl davrandıklarını değil, nasıl davranmaları gerektiğini gösterir. Haklar, namına uyulmak ve uygulanmak için vardır. Hak kıymeti nedeniyle, insanlar arası ilişkileri bir düzene etkilemek, maşerî hayatın gerçekleşmesini sağlamak icap. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Haklar düzeni, doğduğu andan itibaren ferdin muhalifsına kabul edilmesi ve uyulması müstelzim, kesinlikle namuslu kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği üzere, onlara aykırı bir yönde de kullanabilir. Bu nedenle sosyete içre insanların seçenek ve davranışlarının hukuk kurallarına uymaması, her mevsim mümkündür. “İşte hukuk, kişioğlu davranışlarını değerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana mevrut bir düzen, bir bütündür.” İnsan-kişioğlu, kişioğlu-huy ilişkilerinin insanlığın ortak çıkarı ve huzuru için evrensel ilkelerle güvence altına hileınmasıdır. Haklar, âdemiyet seviyesi için göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine birfena düşünce ortaya atılıtır. Bunlar kaynağı: tanrı, dershane çıkarları, sosyete sözleşmesi, huy ve insanlar olarak tamlayan mezheplerdir. Haklar Nedir Haklar, toplumun umumi menfaatini veya fertlerin ve toplumun ortak iyiliğini sağlamak için konulan ve amme gücüyle desteklenen kaide, gerçek ve kanunların hepsidür. Henüz geniş bir tanılamamıyla hukuk, adalete yönelmiş maşerî evetşfakat düzenidir. Haklar Lügat Medlulı Haklar kelimesi Arapça “gerçek” kökünden gelir ve gerçek kelimesinin çoğşanlı olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Gündüz feneriçda “gerçek” kelimesinin çoğşanlı “beddua’kak”tır. Türk Gönül Kurumu’na bakılırsa hukuk kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yapmış oldurım zorlaü belirleyen yasaların hepsidür”. Bunun haricinde hukukun “haklar” valörı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, hukuk valörında da kullanılır. Yol Medlulı Haklar dönemden döneme değişmiş olduğu için hala doyurucu bir tanılamam örgülamamıştır. Kant “Haklarçular hala hukukun tanılamamını aramaktadırlar” der. Hasetmüzde en çok kabul edilen tanılamamı ise: “Sınırlı bir zamanda belirli bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması mutluluk zoruna (müeyyide) bağlamlanmış kurallar hepsidür.” Ilmî bir disiplin olarak hukuk, kendi içre taban olarak ikiye ayrılır. Umumi olarak hukukun eşhas arası ilişkileri bahis alan kısmına Özel Haklar, eşhas ile mutluluk veya devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Umum Hukuku adı verilir. Bu ayırım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). Uygar Haklar, Tecim Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna yanıt Kanunuesasi Hukuku, Ukubet Hukuku ve İdare Hukuku amme hukukunun temellıca alt dallarıdır. Haklar Kuralları ve Özellikleri Hukuku diğer toplumu düzenleyici kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden ayıran özellik mutluluk aracılığıyla güvenceye hileınmış ve cebri yapmış oldurımlara malik olmasıdır. Haklar kuralları kişioğlu davranışlarını düzenler ve bulunmuş olduğu toplumun boy bos kazalarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği yardımıyla model nitelikteki tüm durumlarda uygulanması katkısızlanır. Yaptırım (Müeyyide) Haklar alanında yapmış oldurım amme gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek için kullanılır. Haklar düzenini katkısızlamayı ve korumayı fakatçlayan yapmış oldurımlar gene hukuk düzeninin öngördüğü şekilde adına getirilir. Maddi ve içsel yapmış oldurımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yapmış oldurımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken içsel yapmış oldurımlar bu durumları mâni olmak için kullanılır. Ukubet hukukunda ölüm, mahpus ve mangiz cezaları; esas hukukunda siyasetten men, fırka yama; vergi hukukunda vergi ve gizliceçılık cezaları üzere ayrımlı hukuk dallarında ayrımlı yapmış oldurımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile alakadar çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız gerekirse; bilinçi bir irade olarak gören kuramlar, irade dışı olarak gören kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların bazenlar felsefik değil ortaya konduğu devrin sorunlarını çözmek veya siyasi mezhepleri hukuk biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali türe olan hukuk, umumi olarak şu şekilde tanılamamlanabilir: “Haklar, adalete yönelmiş maşerî bir evetşfakat düzenidir.” Bu tanılamamdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu adına getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, ameliye yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak maksut, hukukun maşerî hayatı düzenleyip insanların barış ve emniyet içre bir arada evetşamalarını katkısızlamaktır. 2. Uygulamalı Yarar (Sosyal İhtiyaçların Içinlanması) Hukukun ameliye amacını, maşerî gerçeklik belirler. Haklar bu fonksiyonu ile sosyete içre yaşayan insanların, birbirleri ile monte etmek zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, ruh bilimsel bir varlık olarak insanın örgüsından meydana gelen ihtiyaçlarını muhaliflamaya çhileışır. Haklar bu fonksiyonu ile tevellüt, tezevvüç, ölüm vb. önemli biyolojik olayları da çeşitli hükümlerle düzenler. Hiçbir hukuk düzeni hayatın taban gerçeklerini görmezden gelemez. Haklar düzeni, insanın katıksız örgüsına ve bundan sonra mevrut ihtiyaçlarına yakışır edinmek zorundadır. Haklar önemli ölçüde, konuşu gerçeklere de vabestedır; konuşu gereksemelara uymalı ve onları muhaliflamalıdır. 3. Hak Haklar bu fonksiyonu ile belirli bir yapılanma altına aldığı toplumsal gereksinimlerı, özü salt bir eşitlik düşüncesi olan türe ölçüsüne vurarak başlıca kimliğini kulaklıır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En endamsız tanılamamıyla türe, “bir eşitlik düşüncesi”dir. “Hak, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) edinmek üzere iki ayrımlı anlamda kullanılır. Hak haddizatında ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, erdem, fazilet valörında zatî bir özelliği deyimler. Zat her mevsim haklı olana yönelir, her insana kendine düşeni tesviye etmek uğrunda sakır sakır ve değalışverişmez bir çaba gösterir. İşte bu seçenek ve çabayı gösteren türe, özne (süje) ile alakadar oluşundan ötürü öznel (sübjektif) türe olarak nitelenir. Bir erdem olan öznel adaletin haricinde ve ondan önce nesnel (objektif) bir türe fehvaı vardır. Nesnel türe, kişinin bir özelliğini değil, kişilerin somut durumlarda gerçekleştireceği ilişki biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte hukuk alanında hukuki boy bos olarak laf konusu olan türe de, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü hukuk, insanlar arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve algılanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar hepsidür.” Toplum içindeki davranış ve ilişkilerin değerlendirilmelerini içeren kurallar tümü olarak hukuk, bu değerlendirmelerde türe ölçüsünü kullandığı ve tutmak durumunda bulunduğuna bakılırsa, adaletin böylece, hukukun da bir değerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Haklar normlarında türe acaba ne ölçüde yansıtılmıştır ? Bulunan hukuk ne denli adaletlidir ? İşte burada kanun üstü türe fehvaı ortaya çıkmaktadır. Bu, bütün hukuk sistemine ve sistemlerine egemen kâin, nesnel ve salt bir boy bos niteliğindeki adalettir. Haklar bir sosyete düzenini içerir. Hukukun varlık nedeni de adalettir; lüzum mevcut düzeni himaye etmek, gerekse onu değalışveriştirmeyi meşrulaştırmak için her mevsim adalete temelvurulur. Nesnel ve kanun üstü türe hukukta muhalifmıza oturmuş hukuk düzenlerinin birincil örneği, olması müstelzim hukuk valörında hukuk idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile türe, mevcut hukuk düzenlerinin namına yakışır olup olmadığı açısından bir boy bos ve istimara ölçüsü olur. Gine bu özelliği ile türe, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun sahileştirmek amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile pozitif ve olumsuz muhaliflıklı ilişkilerde kâin bu üç fonksiyon muvazene içre olduklarında, adil bir hukuk düzeninin gerçekleşmesi katkısızlanır. Alışılagelen olarak bütün hukuk normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak hukuk, hem adaleti gerçekleştirecek, hem maşerî evetşfakat uyacak, hem de bu maşerî hayatın barış içre sürebilmesi için bir düzen görünümünü katkısızlamaya çhileışacaktır.